ભારત છેલ્લા દાયકાથી ડિજિટલ પરિવર્તન તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. પરંતુ 2015માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ **“ડિજિટલ ઇન્ડિયા મિશન”**ની શરૂઆત કરી ત્યારથી ભારતમાં એક અનોખી ડિજિટલ લહેર ફાટી નીકળી.
આ મિશનનો મુખ્ય હેતુ હતો —
- દરેક નાગરિક સુધી ઇન્ટરનેટ પહોંચાડવું
- સરકારી સેવાઓને ઓનલાઈન લાવવી
- કાગળ વગરનું ગવર્નન્સ લાવવું
- ડિજિટલ સાક્ષરતા વધારવી
- ગ્રામ્ય અને શહેરી વચ્ચેની ડિજિટલ ખાઈ (digital divide) ઘટાડવી
સ્લોગન: “Power to Empower” એટલે કે ટેકનોલોજીની મદદથી નાગરિકને સશક્ત બનાવવો.
2. પીએમ મોદીના વિચારો અને મિશન
મોદીજીના મતે, 21મી સદીમાં ટેકનોલોજી માત્ર એક સગવડ નથી પરંતુ દેશની આર્થિક પ્રગતિનું મુખ્ય હથિયાર છે.
તેમણે કહ્યું હતું કે:
“Digital India is not a program, it is a movement to transform governance, lives, and economy.”
ડિજિટલ ઇન્ડિયાના ત્રણ મુખ્ય દ્રષ્ટિકોણ
- Digital Infrastructure as a Core Utility – દરેક નાગરિકને ડિજિટલ ઓળખ, મોબાઇલ અને બેન્ક એકાઉન્ટ ઉપલબ્ધ કરાવવું.
- Governance and Services on Demand – સરકારી સેવાઓને anytime, anywhere ઉપલબ્ધ કરવી.
- Digital Empowerment of Citizens – સામાન્ય લોકોને ડિજિટલ સાક્ષર બનાવીને સશક્ત બનાવવું.
3. 2015 થી અત્યાર સુધીનાં મુખ્ય સુધારા
(ક) ઇન્ટરનેટ ઍક્સેસનો વિસ્તાર
- 2015માં ભારતના માત્ર 19% લોકો પાસે ઇન્ટરનેટ હતો.
- 2025માં આ આંકડો 70%થી વધુ થયો છે.
- ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં 4G અને હવે 5G નેટવર્ક્સે કનેક્ટિવિટી વધારી.
📊 ટેબલ : ભારતમાં ઇન્ટરનેટ યુઝર્સ
| વર્ષ | ઇન્ટરનેટ યુઝર્સ (કરોડમાં) | ગ્રામ્ય ટકાવારી | શહેરી ટકાવારી |
|---|---|---|---|
| 2015 | 25 કરોડ | 10% | 90% |
| 2020 | 55 કરોડ | 35% | 65% |
| 2025 | 88 કરોડ | 52% | 48% |
(ખ) ડિજિટલ સાક્ષરતા
“PMGDISHA – Pradhan Mantri Gramin Digital Saksharta Abhiyan” હેઠળ કરોડો લોકોને ડિજિટલ શિક્ષણ આપવામાં આવ્યું.
- અત્યાર સુધી 40 કરોડથી વધુ લોકોને બેઝિક કમ્પ્યુટર/ઇન્ટરનેટ ટ્રેનિંગ આપવામાં આવી છે.
- 60% થી વધુ મહિલાઓએ પણ આ કાર્યક્રમનો લાભ લીધો છે.
(ગ) સરકારી સેવાઓ ઓનલાઈન
હવે સરકારની મોટાભાગની સેવાઓ એક ક્લિક પર મળી શકે છે:
- આધાર કાર્ડ
- પાન કાર્ડ
- ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ રિન્યુઅલ
- ઓનલાઇન પેન્શન
- GST રિટર્ન
- ડિજિલોકર દ્વારા ડોક્યુમેન્ટ સ્ટોરેજ
4. UPI અને ડિજિટલ પેમેન્ટ્સની ક્રાંતિ
UPI (Unified Payments Interface) એ ભારતમાં કેશલેસ અર્થતંત્રનું સપનું સાકાર કર્યું.
📈 ડેટા (2024-25):
- દર મહિને 12 અબજથી વધુ ટ્રાન્ઝેક્શન UPI પર થાય છે.
- 75% નાના વેપારીઓ હવે UPI સ્વીકારે છે.
- Google Pay, PhonePe, Paytm, BHIM જેવા પ્લેટફોર્મ્સે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં પણ પેમેન્ટ્સ સરળ બનાવ્યાં.
5. ગામડાંમાં ડિજિટલ પરિવર્તન
(ક) શિક્ષણમાં ફેરફાર
- ઑનલાઇન લર્નિંગ એપ્સ → Byju’s, Vedantu, SWAYAM
- સરકારી શાળાઓમાં સ્માર્ટ ક્લાસરૂમ્સ
- બાળકો હવે YouTube અને Government e-content દ્વારા શીખી શકે છે
(ખ) હેલ્થ સેક્ટર
- e-Sanjeevani એપ → ટેલીમેડિસિન સેવા
- ગામડાંના દર્દીઓને હવે શહેરના ડૉક્ટર સાથે સીધી કન્સલ્ટેશન
- ડિજિટલ હેલ્થ આઈડી કાર્ડ
(ગ) કૃષિ ક્ષેત્ર
- ખેડૂતો માટે e-NAM (National Agriculture Market)
- Krishi Vigyan Kendras દ્વારા ડિજિટલ સલાહ
- પાક ઈન્શ્યોરન્સ ઓનલાઈન
6. આર્થિક વિકાસમાં ડિજિટલ ઇન્ડિયાનો ફાળો
📊 ભારતના GDP પર અસર (અંદાજિત ફાળો)
| ક્ષેત્ર | ડિજિટલ ઇન્ડિયા પહેલા | ડિજિટલ ઇન્ડિયા પછી (2025) |
|---|---|---|
| IT & Services | 4% | 9% |
| E-commerce | 2% | 6% |
| Digital Payments | 0.5% | 3% |
| Rural Economy | 1% | 5% |
👉 કુલ ફાળો = GDPમાં 7.8%નો વધારો
7. ભારત vs અન્ય દેશો : તુલનાત્મક વિશ્લેષણ
| દેશ | ડિજિટલ પેમેન્ટ ટ્રાન્ઝેક્શન (વર્ષ 2024) | ગ્રામ્ય કનેક્ટિવિટી |
|---|---|---|
| ભારત | 120 અબજ | 52% |
| ચીન | 80 અબજ | 40% |
| અમેરિકા | 30 અબજ | 75% |
| યુરોપ | 25 અબજ | 70% |
👉 સ્પષ્ટ છે કે ડિજિટલ પેમેન્ટ્સમાં ભારત વિશ્વના નેતાઓમાં છે.
8. ચેલેન્જિસ અને સોલ્યુશન્સ
ચેલેન્જિસ:
- સાયબર સિક્યોરિટી ખતરા
- ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં નેટવર્ક અવરોધ
- ડિજિટલ સાક્ષરતા હજી પણ અધૂરી
સોલ્યુશન્સ:
- Cyber Suraksha Abhiyan
- Public-Private Partnerships
- વધુ Digital Training Programs
9. ભવિષ્યની દિશા : 2030 સુધી
- 100% ગ્રામ્ય કનેક્ટિવિટી
- Paperless Governance
- Global Digital Payment Hub તરીકે ભારત
- AI આધારિત સરકારી સેવાઓ
10. નિષ્કર્ષ
ડિજિટલ ઇન્ડિયા માત્ર ટેકનોલોજીનો કાર્યક્રમ નથી, પરંતુ ભારતને ગામડાંથી ગ્લોબલ બનાવતો એક ક્રાંતિકારી પ્રયાસ છે.
પીએમ મોદીના નેતૃત્વમાં ભારત આજે દુનિયામાં સૌથી ઝડપથી વિકસતો ડિજિટલ બજાર બન્યું છે.
