દ્વાપર યુગના અદ્વિતીય નાયક, શ્રીકૃષ્ણ, માત્ર મહાભારતના એક શક્તિશાળી પાત્ર જ નહોતા પરંતુ તેઓ યદુવંશના એક મજબૂત આધારસ્તંભ પણ હતા. તેઓ દેવકી અને વાસુદેવના પુત્ર તરીકે જન્મ્યા, પરંતુ બાળપણથી જ તેમની કથા ચમત્કારિક ઘટનાઓ અને દિવ્ય લીલાઓથી ભરેલી રહી. અહીં આપણે તેમના પરિવાર, પત્નીઓ, સંતાનો અને જીવનના અંતિમ પ્રસંગો સુધીની વિગતવાર માહિતી જાણીશું.
જન્મ અને બાળપણ
શ્રીકૃષ્ણનો જન્મ મથુરાના કારાગૃહમાં થયો હતો. તેમનો જન્મ શ્રાવણ વદ આઠમના દિવસે થયો, જે આજે ‘જન્માષ્ટમી’ તરીકે ઉજવાય છે. કૃષ્ણ દેવકી અને વાસુદેવના આઠમા સંતાન હતા. તેમના જન્મ પહેલા દેવકીના સાત સંતાનોને તેમના મામા કંસે પોતાની મૃત્યુ ભયથી મારી નાખ્યા હતા.
કૃષ્ણના જીવનને બચાવવા માટે વાસુદેવે તેમને ગોકુળ લઈ જઈ, નંદ બાવા અને યશોદાના સંભાળે સોંપ્યા. ગોકુળમાં જ કૃષ્ણએ પોતાના બાળપણની પ્રખ્યાત લીલાઓ – માખણ ચોરી, ગોપીઓ સાથે રમતી રમતો, કાલીયા નાગ મર્ધન અને ગોવર્ધન ઉઠાવવાની ઘટના કરી.
પરિવાર – માતાપિતા, ભાઈ-બહેન
કૃષ્ણના જન્મદાતા માતાપિતા દેવકી અને વાસુદેવ હતા, પરંતુ ઉછેરક માતાપિતા નંદ અને યશોદા રહ્યા. કૃષ્ણનો મોટો ભાઈ બલરામ (રોહિણીના પુત્ર) અને એક બહેન સુભદ્રા હતી.
અષ્ટભાર્યા – કૃષ્ણની આઠ મુખ્ય પત્નીઓ
શ્રીકૃષ્ણની મુખ્ય આઠ પત્નીઓને અષ્ટભાર્યા કહેવામાં આવે છે:
- રુક્મિણી – વિદર્ભની રાજકુમારી
- સત્યભામા – સાહસ અને સૌંદર્ય માટે પ્રસિદ્ધ
- જાંબવતી – જાંબવાનની પુત્રી
- કાલિંદી – યમુના નદીની દેવી
- મિત્રવિંદા – અવંતીની રાજકુમારી
- ભદ્રા – કૌશલ્યની રાજકુમારી
- લક્ષ્મણા – મદ્રદેશની રાજકુમારી
- સત્ય – રાજા નાગ્નજિતીની પુત્રી
દરેક પત્નીથી તેમને 10 પુત્રો થયા, આમ માત્ર અષ્ટભાર્યાઓમાંથી જ 80 સંતાનો થયા.
વિશ્વવિખ્યાત પ્રસંગ – 16,100 પત્નીઓનો લગ્ન પ્રસંગ
પુરાણો મુજબ, ભૂમાસુર નામના અસુરે 16,100 કન્યાઓને કેદમાં રાખી હતી. કૃષ્ણે તેને સંહાર્યા બાદ કન્યાઓને સમાજમાં અપમાનથી બચાવવા તેમના સાથે લગ્ન કર્યા. કહેવામાં આવે છે કે કૃષ્ણએ પોતાની 16,100 સ્વરૂપોમાં પ્રગટ થઈને દરેક સાથે એકસાથે લગ્ન કર્યા.
સંતાનોની સંખ્યા
- મુખ્ય પત્નીઓમાંથી: 8 પત્નીઓ × 10 પુત્રો = 80 પુત્રો
- અન્ય પત્નીઓમાંથી: દરેકે પુત્રોને જન્મ આપ્યો, કુલ સંતાનોની સંખ્યા લાખોમાં વર્ણવાય છે.
કેટલાંક પુરાણોમાં લખ્યું છે કે કૃષ્ણને 1,61,080 પુત્રો અને 16,108 પુત્રીઓ હતી.
કૃષ્ણના કેટલાક પ્રખ્યાત પુત્રો
- પ્રદ્યુમ્ન – રુક્મિણીનો પુત્ર, કામદેવનો અવતાર માનવામાં આવે છે
- સામ્બ – જાંબવતીનો પુત્ર
- ચારુદેશ્ના – સત્યભામાનો પુત્ર
- ભાનુ – કલિંદીનો પુત્ર
કૃષ્ણના ઉપનામો
કૃષ્ણ અનેક નામોથી જાણીતા છે, જેમ કે:
ગોપાલ, કાનુડો, નંદલાલ, યદુનંદન, દ્વારકાધીશ, મુરલીધર, શ્યામ, મોહન, હૃષીકેશ, ગોવિંદ, માધવ, જનાર્દન, રણછોડરાયજી વગેરે.
મહાભારતમાં કૃષ્ણની ભૂમિકા
મહાભારતમાં કૃષ્ણે પાંડવોના મિત્ર, સલાહકાર અને રથસારી તરીકે કાર્ય કર્યું. ભગવદ ગીતા તેમનાં જ મુખેથી ઉચ્ચારાયેલી છે, જે આજે પણ વિશ્વને જીવનદર્શન આપે છે.
ગાંધારીનો શ્રાપ અને યદુવંશનો વિનાશ
કુરુક્ષેત્ર યુદ્ધ બાદ ગાંધારીના તમામ 100 પુત્રો મૃત્યુ પામ્યા. દુઃખમાં ગાંધારીએ કૃષ્ણને શ્રાપ આપ્યો કે તેમના યદુવંશનો નાશ થશે. વર્ષો બાદ, યદુવંશીઓના અહંકાર અને ઝઘડાઓના કારણે તેમનો અંત આવ્યો.
કૃષ્ણનો અંતિમ સમય
દ્વારકા છોડીને કૃષ્ણ જંગલમાં ગએ અને એક વૃક્ષ નીચે ધ્યાનમાં બેઠા. એક શિકારી, જરાનું તીર તેમના પગમાં લાગતા તેઓ વિયોગ પામ્યા. આ સ્થળ આજે ભાલકા તીર્થ તરીકે, ગુજરાતના સોમનાથ નજીક આવેલું છે.
કહેવાય છે કે આ શિકારી જરા, રામ અવતારમાં મરેલા બાલીનો પુનર્જન્મ હતો. દ્વાપર યુગનો અંત અને કળિયુગની શરૂઆત કૃષ્ણના વિયોગથી જ થઈ.
કૃષ્ણ પરિવાર માટ્રિક્સ (Krishna Family Matrix)
| શ્રેણી | નામ / વિગતો |
|---|---|
| માતા-પિતા | દેવકી, વાસુદેવ |
| ઉછેરક માતા-પિતા | યશોદા, નંદ બાવા |
| ભાઈ | બલરામ |
| બહેન | સુભદ્રા |
| મુખ્ય પત્નીઓ (8) | રુક્મિણી, સત્યભામા, જાંબવતી, કાલિંદી, મિત્રવિંદા, ભદ્રા, લક્ષ્મણા, સત્ય |
| મુખ્ય પુત્રો | પ્રદ્યુમ્ન, સામ્બ, ચારુદેશ્ના, ભાનુ વગેરે |
| કુલ સંતાનો | 1,61,080 પુત્રો, 16,108 પુત્રીઓ (પુરાણ મુજબ) |
| અંતિમ સ્થળ | ભાલકા તીર્થ, સોમનાથ, ગુજરાત |
નોંધ: આ લેખમાં દર્શાવેલ માહિતી પૌરાણિક ગ્રંથો, લોકકથાઓ અને સામાન્ય જાહેર જ્ઞાન પરથી આધારિત છે. લેખનો હેતુ માત્ર ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક જાણકારી પ્રદાન કરવાનો છે, કોઈપણ વ્યક્તિ, ઘટના અથવા માન્યતાને આઘાત પહોંચાડવાનો નથી.
