ગુજરાતમાં પાણી સંચાલન અને નદી જોડાણ માટે શરૂ કરાયેલ પાર-તાપી નર્મદા રિવર લિંક પ્રોજેક્ટ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી રાજકીય અને સામાજિક વિવાદના કેન્દ્રમાં છે. આ પ્રોજેક્ટનો મુખ્ય હેતુ દક્ષિણ ગુજરાતમાં પાણીની તંગી દૂર કરવા માટે પાર, તાપી અને નર્મદા નદીઓનું જોડાણ કરવાનું છે. પરંતુ, આ યોજના સામે ખાસ કરીને આદિવાસી વિસ્તારોમાં ભારે વિરોધ થઈ રહ્યો છે.
વિરોધના મુખ્ય કારણો
આદિવાસી સમાજ અને વિવિધ સ્થાનિક સંસ્થાઓનો દાવો છે કે આ પ્રોજેક્ટ અમલમાં મૂકવામાં આવશે તો હજારો લોકોનું ઘર, જંગલ અને ખેતીની જમીન ગુમાવી બેસશે. ઘણા લોકોનું માનવું છે કે સરકાર પૂરતી પુનર્વસન યોજના વિના જ આ પ્રોજેક્ટ આગળ ધપાવી રહી છે.
મુખ્ય મુદ્દા (Matrix Facts):
| મુદ્દો | વિગત |
|---|---|
| પ્રોજેક્ટ નામ | પાર-તાપી નર્મદા રિવર લિંક પ્રોજેક્ટ |
| હેતુ | પાણીનો પુનર્વિતરણ અને સિંચાઈ સુવિધા સુધારણા |
| અસરગ્રસ્ત વિસ્તારો | દક્ષિણ ગુજરાતના અનેક આદિવાસી ગામો |
| મુખ્ય વિરોધ | જમીન ગુમાવવાનો ડર, પુનર્વસન અંગે અનિશ્ચિતતા |
| રાજકીય સંડોવણી | કોંગ્રેસ, સ્થાનિક આદિવાસી સંગઠનો |
| સરકારનું નિવેદન | પ્રોજેક્ટ હાલ સ્થગિત, પરંતુ સત્તાવાર રદ નથી |
કોંગ્રેસ અને આદિવાસી સંગઠનોનો રોષ
14 ઓગસ્ટે ધરમપુરમાં કોંગ્રેસ અને આદિવાસી સંગઠનો દ્વારા બિરસામુંડા સર્કલથી ભવ્ય રેલી યોજાઈ. કોંગ્રેસના નેતાઓએ સરકાર પર આક્ષેપ કર્યો કે પાર-તાપી પ્રોજેક્ટ રદ કરવાની જાહેરાત માત્ર આદિવાસીઓને ભ્રમિત કરવા માટે છે.
કોંગ્રેસના દિગ્ગજ નેતા અમિત ચાવડાએ જણાવ્યું કે સરકાર ફક્ત મૌખિક નિવેદનો આપી રહી છે, જ્યારે સત્તાવાર રીતે શ્વેતપત્રમાં પ્રોજેક્ટ રદ કરાયો હોવાનો ઉલ્લેખ નથી. “જ્યાં સુધી સરકાર શ્વેતપત્રમાં રદનો ઉલ્લેખ નહીં કરે, ત્યાં સુધી આ લડાઈ ચાલુ રહેશે,” એમ તેમણે સ્પષ્ટ કર્યું.
સરકારનું સ્પષ્ટીકરણ
રાજ્યસભામાં ભાજપના સાંસદ બાબુભાઈ દેસાઈના સવાલના જવાબમાં કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રાલયે કહ્યું કે આ પ્રોજેક્ટનો ડીટેઈલ પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ (DPR) તૈયાર થઈ ગયો છે, પરંતુ હાલમાં તે પ્રાથમિક યાદીમાંથી બહાર છે. સરકારનું કહેવું છે કે હાલ પ્રોજેક્ટ અમલમાં મૂકવાનો કોઈ નિર્ણય લેવાયો નથી, પરંતુ તેને સંપૂર્ણ રીતે રદ પણ કરાયો નથી.
જીજ્ઞેશ મેવાણીની તીવ્ર ટીકા
કોંગ્રેસના ધારાસભ્ય જીજ્ઞેશ મેવાણીએ આ મુદ્દે સરકાર પર તીખી પ્રહાર કર્યા. તેમના કહેવા મુજબ, “આદિવાસી સમાજના ઉગ્ર વિરોધને કારણે સરકાર ગભરાઈ ગઈ છે. લોકોના રોષને શાંત કરવા માટે ખોટા દાવા કરવામાં આવી રહ્યા છે. એક બાજુ કહેવામાં આવે છે કે પ્રોજેક્ટ રદ છે, તો બીજી બાજુ સંસદમાં જણાવાય છે કે પ્રોજેક્ટ ફક્ત પ્રાથમિક યાદીમાંથી કાઢાયો છે.”
વલસાડના સાંસદ ધવલ પટેલનું નિવેદન
પ્રોજેક્ટને લઈને ચાલી રહેલા વિરોધ વચ્ચે વલસાડના સાંસદ ધવલ પટેલે વિવાદાસ્પદ નિવેદન આપ્યું. તેમણે પ્રોજેક્ટનો વિરોધ કરનારા ધારાસભ્ય અનંદ પટેલ અંગે ટિપ્પણી કરતાં કહ્યું કે તેઓ માનસિક સંતુલન ગુમાવી ચૂક્યા છે અને જરૂર પડે તો તેમની સારવારનો સંપૂર્ણ ખર્ચ તેઓ ઉઠાવશે. આ નિવેદન બાદ રાજકીય ગરમાવો વધુ વધી ગયો.
આદિવાસીઓની માગ
વિરોધ પ્રદર્શનોમાં ભાગ લેતા આદિવાસીઓની મુખ્ય માગ છે કે:
- પ્રોજેક્ટનો સત્તાવાર રદનો દસ્તાવેજ જાહેર કરવો
- જમીન અને જંગલના હકને કાયદાકીય સુરક્ષા આપવી
- ભવિષ્યમાં આવા પ્રોજેક્ટ માટે સંમતિ વિના કાર્યવાહી ન કરવી
આંદોલનનો ભવિષ્ય માર્ગ
સ્થાનિક સંગઠનો અને કોંગ્રેસે સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે તેઓ આંદોલન ચાલુ રાખશે. આવનારા સમયમાં મોટા પાયે રેલી, ધારાસભામાં પ્રશ્નોત્તરી અને લોકજાગૃતિ અભિયાન હાથ ધરાશે.
નિષ્કર્ષ
પાર-તાપી નર્મદા રિવર લિંક પ્રોજેક્ટ ગુજરાત માટે પાણી વ્યવસ્થાપનનો મહત્વનો પ્રસ્તાવ છે, પરંતુ સ્થાનિક લોકો અને આદિવાસી સમાજ માટે જીવન-જીવિકા પર ખતરો સમાન છે. સરકાર અને વિરોધ પક્ષ વચ્ચેના આ વિવાદને અંત આપવા માટે પારદર્શક સંવાદ અને કાયદાકીય ખાતરી જરૂરી છે. નહીં તો આ મુદ્દો રાજકીય ગરમાવો અને સામાજિક અસંતોષ વધારતો રહેશે.
