📰 ભારતીય મુસાફરો માટે મોટી રાહત — DGCAનો મહત્વપૂર્ણ પ્રસ્તાવ
ભારતના લાખો હવાઈ મુસાફરો માટે રાહતના સમાચાર આવ્યા છે. નાગરિક ઉડ્ડયન મહાનિર્દેશાલય (DGCA) એ નવા નિયમોનો ડ્રાફ્ટ જાહેર કર્યો છે જે મુસાફરોના અધિકારોને મજબૂત બનાવશે અને એરલાઇન કંપનીઓની જવાબદારી વધારશે.
હવાઈ મુસાફરીના વધતા ખર્ચ વચ્ચે ઘણીવાર મુસાફરોને ટિકિટ કેન્સલ કરવા કે રિફંડ મેળવવા માટે મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડતો હતો. હવે DGCA દ્વારા રજૂ કરાયેલા નવા નિયમો હેઠળ —
➡️ 48 કલાકની અંદર ટિકિટ રદ કરવા પર કોઈ કાન્સેલેશન ચાર્જ નહીં લાગશે, અને
➡️ રિફંડ મહત્તમ 21 વર્કિંગ ડેઝમાં આપવો ફરજિયાત રહેશે.
💡 નવા નિયમોનો ઉદ્દેશ્ય
DGCAના જણાવ્યા મુજબ, આ સુધારા Civil Aviation Requirements (CARs) હેઠળ લાગુ થશે. ઉદ્દેશ્ય છે:
- રિફંડ પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા લાવવી
- મુસાફરોને સમયસર રિફંડ મળવાની ખાતરી આપવી
- હિડન ચાર્જિસ દૂર કરવાં
- એરલાઇન કંપનીઓ પર કાયદેસર જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરવી
📊 હાલની સ્થિતિ સામે નવા નિયમોની તુલના (Comparison Chart)
| મુદ્દો | હાલના નિયમો | નવા DGCA પ્રસ્તાવ મુજબ |
|---|---|---|
| ટિકિટ કેન્સલેશન | એરલાઇન પોલિસી મુજબ અલગ ચાર્જ | 48 કલાકની અંદર શૂન્ય ચાર્જ |
| રિફંડ સમય | 30-45 દિવસ | 21 વર્કિંગ ડેઝમાં ફરજિયાત |
| નામ સુધારો | ચાર્જ સાથે મંજૂરી | 24 કલાકમાં મફત સુધારો |
| એજન્ટ દ્વારા બુકિંગ | રિફંડ માટે એજન્ટ જવાબદાર | એરલાઇન સીધી જવાબદાર |
| મેડિકલ ઈમરજન્સી | ક્રેડિટ શેલ ફરજિયાત | મુસાફર સંમતિ બાદ જ મંજૂરી |
✈️ 48 કલાકની અંદર કેન્સલેશન — મુસાફરો માટે લાભકારક ‘લુક-ઇન પીરિયડ’
DGCAએ મુસાફરો માટે 48 કલાકનો લુક-ઇન પીરિયડ રાખ્યો છે.
અર્થાત્ —
બુકિંગ કર્યા પછીના 48 કલાકમાં જો કોઈ વ્યક્તિ પોતાની મુસાફરી રદ કરે, તો કોઈ ચાર્જ લાગશે નહીં.
માત્ર તેટલી જ શરત છે કે જો નવી ફ્લાઇટની કિંમત વધુ હોય, તો એ તફાવત ચૂકવવો પડશે.
🔸 નિયમ ક્યારે લાગુ નહીં પડે:
- જો ડોમેસ્ટિક ફ્લાઇટ માટે બુકિંગ ઉડાનથી 5 દિવસની અંદર થયું હોય
- અથવા આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ માટે 15 દિવસની અંદર બુકિંગ થયું હોય
આનો ઉદ્દેશ છે મુસાફરોને પૂરતો સમય આપવો જેથી અનિચ્છિત કેન્સલેશનના કારણે નાણાકીય નુકસાન ન થાય.
💰 21 દિવસમાં ફરજિયાત રિફંડ — વિલંબ સહન નહીં થાય
પહેલાં અનેક મુસાફરોને રિફંડ માટે 45 થી 60 દિવસ સુધી રાહ જોવી પડતી હતી. હવે DGCAના નવા ડ્રાફ્ટ અનુસાર —
🕒 21 વર્કિંગ ડેઝની અંદર રિફંડ પૂર્ણ થવું જ જોઈએ.
એરલાઇન, એજન્ટ કે કોઈ પણ મધ્યસ્થી દ્વારા વિલંબ થશે તો કંપનીને દંડનો સામનો કરવો પડશે.
આ નિયમ માત્ર રદ કરેલી ફ્લાઇટ માટે નહીં, પણ મોડા કેન્સલેશન, નો-શો કિસ્સા, અને રીશેડ્યુલ કરેલી ફ્લાઇટ્સ પર પણ લાગુ પડશે.
📈 મુસાફરો માટે મોટો ફેરફાર — પારદર્શિતા અને જવાબદારી
હવે એરલાઇનને ફરજિયાત કરાશે કે તે પોતાના વેબસાઇટ અને એપમાં નીચેની માહિતી સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવે:
- રિફંડ અને કેન્સલેશન પોલિસી
- શુલ્કની ચોક્કસ રકમ
- રિફંડ પ્રક્રિયાનો સમય
- મુસાફર સપોર્ટ માટે સંપર્ક માર્ગ
આ માહિતી પ્રકાશિત ન કરવા પર DGCA સજા કે લાયસન્સ સસ્પેન્ડ કરવાની કાર્યવાહી પણ કરી શકે છે.
🧾 ટ્રાવેલ એજન્ટ મારફતે બુકિંગ પર નવી વ્યવસ્થા
ઘણીવાર મુસાફરો એજન્ટ મારફતે બુકિંગ કરે છે અને રિફંડ માટે લાંબો સમય રાહ જોવી પડે છે.
DGCAના નવા પ્રસ્તાવ મુજબ:
➡️ રિફંડની સંપૂર્ણ જવાબદારી હવે એરલાઇન પર રહેશે, એજન્ટ પર નહીં.
➡️ મુસાફરને સીધો રિફંડ મળશે — એજન્ટને મધ્યસ્થી તરીકે રોકી શકાય નહીં.
➡️ આ નિયમ મુસાફરોને મેડિકલ ઈમરજન્સી કે દુર્ઘટના જેવી પરિસ્થિતિમાં તાત્કાલિક મદદ આપશે.
⚕️ મેડિકલ ઈમરજન્સી માટે વિશેષ રાહત
જો મુસાફર મેડિકલ ઈમરજન્સીના કારણે પ્રવાસ રદ કરે છે, તો એરલાઇન કોઈ દબાણથી ક્રેડિટ શેલ (ફ્યુચર વાઉચર) આપી શકશે નહીં.
માત્ર ત્યારે જ જ્યારે મુસાફર પોતે સહમત હોય.
ઉદાહરણ તરીકે:
જો કોઈ મુસાફર બિમારી કે પરિવારની ઇમરજન્સીથી ફ્લાઇટ ચૂકે છે, તો એ હવે રિફંડ માટે દાવો કરી શકશે અને એરલાઇન તે 21 દિવસમાં પરત આપશે.
🧮 ટિકિટ રિફંડ સમયરેખા ચાર્ટ (Refund Timeline Matrix)
| તબક્કો | સમય મર્યાદા | પ્રક્રિયા |
|---|---|---|
| ટિકિટ કેન્સલ | 48 કલાકની અંદર | શૂન્ય ચાર્જ |
| રિફંડ શરૂ | કેન્સલ પછી તરત | એરલાઇન દ્વારા શરૂ |
| રિફંડ પૂર્ણ | 21 વર્કિંગ ડેઝમાં | મુસાફરના અકાઉન્ટમાં જમા |
| મોડું રિફંડ | 22 દિવસ પછી | દંડ લાગુ થશે |
🧳 મુસાફરો માટે નવા અધિકારો
DGCAના આ નવા નિયમો પછી મુસાફરોને નીચેના મુખ્ય અધિકારો મળશે:
✅ ટ્રાન્સપેરેન્સી — સ્પષ્ટ માહિતી અને ચાર્જ વિગત
✅ ટાઇમ બાઉન્ડ રિફંડ — નક્કી સમયમર્યાદામાં નાણાં પરત
✅ ન્યાયિક પ્રક્રિયા — ફરિયાદ માટે સરળ ઓનલાઈન સિસ્ટમ
✅ મેડિકલ અને ઈમરજન્સી રિલીફ — માનવતાવાદી નીતિ
📉 2024-25 દરમ્યાન મુસાફરોની ફરિયાદો — DGCA ડેટા
| વર્ષ | કુલ ફરિયાદો | રિફંડ સંબંધિત | મોડું રિફંડ % |
|---|---|---|---|
| 2023 | 14,520 | 5,982 | 41% |
| 2024 | 12,360 | 4,201 | 34% |
| 2025 (Q1-Q3) | 9,860 | 3,750 | 38% |
DGCA અનુસાર સૌથી વધુ ફરિયાદો રિફંડ વિલંબ અને હિડન ચાર્જિસ સંબંધિત હતી. નવા નિયમો લાગુ થતા આ આંકડામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થવાની આશા છે.
🌍 આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો સાથે સુમેળ
આ નિયમો આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો સાથે સુસંગત છે.
યુએસમાં US Department of Transportation (DOT) અને યુરોપમાં EU Regulation 261/2004 મુજબ, એરલાઇન્સને વિલંબ અથવા રદ કરેલી ફ્લાઇટ માટે મુસાફરને વળતર આપવું પડે છે.
DGCAના સુધારા બાદ ભારત હવે આ કક્ષામાં આવશે.
✈️ એરલાઇન ઉદ્યોગ પર અસર
એરલાઇન્સ માટે આ નિયમો શરૂઆતમાં વધારાનો દબાણ ઊભો કરશે, કારણ કે સમયસર રિફંડની ફરજ રહેશે.
પરંતુ લાંબા ગાળે તેનો ફાયદો એ છે કે —
- મુસાફરોનો વિશ્વાસ વધશે
- બ્રાન્ડ રેપ્યુટેશન મજબૂત થશે
- ઓનલાઈન બુકિંગમાં વૃદ્ધિ થશે
એવિએશન વિશ્લેષકો માને છે કે આ નિયમો ભારતના એર ટ્રાવેલ ઈકોસિસ્ટમને વધુ ગ્રાહક-કેન્દ્રિત બનાવશે.
📊 રિફંડ પ્રોસેસ ફ્લો ડાયાગ્રામ (Refund Process Flow)
[ટિકિટ કેન્સલ]
↓
[રિફંડ રિક્વેસ્ટ જનરેટ]
↓
[એરલાઇન વેરિફિકેશન]
↓
[21 દિવસમાં રિફંડ પ્રોસેસ]
↓
[મુસાફરના અકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર]
🧭 વિશ્વલેષકોનું માનવું શું છે?
વિશ્લેષકોનું કહેવું છે કે આ નિયમો એવિએશન ક્ષેત્રમાં ગ્રાહક હિતની સૌથી મોટી સુધારણા છે.
“આ નિયમો અમલમાં આવ્યા પછી કોઈ મુસાફર રિફંડ માટે મહિના સુધી રાહ નહીં જુએ,” એવું aviation expert Captain Arvind Sinha કહે છે.
તેમણે ઉમેર્યું કે “ભારત હવે Developed Aviation Marketના ધોરણે પહોંચશે.”
📘 NOTE:
આ લેખનો ઉદ્દેશ માત્ર માહિતી આપવાનો છે. અહીં આપેલા નિયમો DGCAના ડ્રાફ્ટ આધારિત છે, અને અંતિમ અમલ સરકારની મંજૂરી બાદ થશે. કોઈપણ નીતિ પરિવર્તન માટે અધિકૃત DGCA વેબસાઇટ તપાસવી અનિવાર્ય છે. લેખમાં આપેલી માહિતી રોકાણ, મુસાફરી કે કાયદાકીય સલાહરૂપ નથી.
