ભારતમાં સોના અને ચાંદીનો બજાર હજારો વર્ષથી આર્થિક મજબૂતી અને સંસ્કૃતિક સમૃદ્ધિનું પ્રતિક રહ્યો છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોમાં વૈશ્વિક સ્તરે bullion tradeમાં થયેલા પરિવર્તનોને ધ્યાનમાં રાખીને ભારત સરકાર હવે નવા પગલાં લેવાની તૈયારીમાં છે. નાણા મંત્રાલયે 4 નવેમ્બરના રોજ દિલ્હીમાં એક વિશેષ બેઠક બોલાવી છે, જેમાં RBI, DGFT, SEZ અને અનેક બેંકોના પ્રતિનિધિઓ ઉપસ્થિત રહેશે.
🔶 બેઠકનો મુખ્ય હેતુ
આ બેઠકનો ઉદ્દેશ્ય માત્ર સોના-ચાંદીના ભાવને નિયંત્રિત કરવાનો નથી, પરંતુ ભારતને Global Bullion Trading Hub તરીકે સ્થાપિત કરવાનો છે.
સરકારે GIFT સિટીમાં સ્થિત **Indian International Bullion Exchange (IIBX)**ને વધુ સક્રિય બનાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ ચર્ચા હાથ ધરવાની છે.
📊 હાલની સ્થિતિ – ભારતનું સોના-ચાંદીનું ટ્રેડિંગ
| પરિબળ | સોનાનું વાર્ષિક આયાત | ચાંદીનું વાર્ષિક આયાત | વિશ્વમાં સ્થાન |
|---|---|---|---|
| વર્ષ 2024 | ₹4.8 લાખ કરોડ | ₹76,000 કરોડ | 2રું (ચીન પછી) |
| સ્થાનિક માંગ | 850 ટન | 7,800 ટન | — |
| મુખ્ય ઉપયોગ | દાગીના, રોકાણ, રિઝર્વ | ઉદ્યોગ, ઓટોમોબાઈલ, જ્વેલરી | — |
🏦 IIBX શું છે અને કેમ મહત્વનું છે?
GIFT સિટી (ગુજરાત ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સ ટેક સિટી) માં સ્થિત **IIBX (Indian International Bullion Exchange)**ની સ્થાપના 2022માં કરવામાં આવી હતી, ઉદ્દેશ્ય હતો કે ભારત પોતાની બુલિયન પ્રાઈસિંગ પાવર વિકસાવે.
પરંતુ અત્યાર સુધી ટ્રેડ વોલ્યુમ અપેક્ષા મુજબ વધ્યું નથી.
સરકાર ઈચ્છે છે કે —
- બેંકોની ભાગીદારી વધે,
- વિદેશી રોકાણકારો સક્રિય બને,
- અને દેશના જ્વેલરી ક્ષેત્રમાં પારદર્શક ટ્રેડિંગ સિસ્ટમ વિકસે.
🧩 RBI અને DGFTની ભૂમિકા
નાણા મંત્રાલયના સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, RBI અને DGFT હવે bullion import/export માટેની નવી નીતિ ઘડશે.
DGFTનું લક્ષ્ય રહેશે કે ભારતની અંદર bullion re-exportને પ્રોત્સાહન મળે, જ્યારે RBI બેંક ભાગીદારી અને gold-backed instrumentsને સશક્ત બનાવશે.
📈 રોકાણકારો માટે શું અર્થ?
સરકારની નવી રણનીતિ બાદ, નીચેની બાબતોમાં ફેરફાર શક્ય છે:
| ક્ષેત્ર | સંભાવિત ફેરફાર | રોકાણકાર પર અસર |
|---|---|---|
| Gold Trading | GIFT સિટી મારફતે ટ્રેડ ફરજિયાત થઈ શકે | ટ્રાન્સપેરન્સી વધશે |
| Silver Market | હેજિંગ ઓપ્શન વધુ ઉપલબ્ધ થશે | જોખમ ઓછું થશે |
| Import Policy | Duty ઘટી શકે | સ્થાનિક ભાવ ઘટશે |
| Bank Participation | વધુ બેંકો જોડાશે | સરળ ટ્રેડિંગ સિસ્ટમ |
| Price Control | રિઝર્વ બેઝ્ડ રેગ્યુલેશન | ભાવમાં સ્થિરતા |
💬 નિષ્ણાતોના અભિપ્રાય
“ભારતને જો વૈશ્વિક bullion power બનવું હોય, તો IIBXને GIFT સિટીમાં લિમિટેડ રાખવાની જગ્યાએ રાષ્ટ્રીય સ્તરે ફેલાવવું જરૂરી છે.”
— ફાઇનાન્સ વિશ્લેષક મયંક શાહ
“Gold trading transparency વધારવાથી કાળા નાણાં પર નિયંત્રણ આવશે અને રોકાણકારોને વિશ્વાસ મળશે.”
— SEBIના ભૂતપૂર્વ અધિકારી હિતેશ વ્યાસ
🌎 ભારતને Global Hub બનાવવા માટેના પગલાં
- Tax Rationalization: Bullion import પર GST અને custom duty ઘટાડવાની વિચારણા.
- International Collaboration: દુબઈ અને સિંગાપુર સાથે bilateral bullion agreements.
- Digital Bullion Certificates: IIBX દ્વારા બ્લોકચેન આધારિત ટ્રેડિંગ સિસ્ટમ.
- Vault Infrastructure Expansion: ભારતના મોટા શહેરોમાં સુરક્ષિત bullion vaults સ્થાપિત.
- Investor Education Program: નાના રોકાણકારોને bullion રોકાણ વિશે જાગૃતિ.
📊 ભારત vs અન્ય દેશોનું તુલનાત્મક વિશ્લેષણ
| દેશ | વાર્ષિક સોનાનો વપરાશ | ટ્રેડિંગ હબ | નીતિ સ્તર |
|---|---|---|---|
| ભારત | 850 ટન | GIFT સિટી (IIBX) | સુધારાની પ્રક્રિયામાં |
| ચીન | 1000 ટન | શાંઘાઈ ગોલ્ડ એક્સચેન્જ | વિકસિત |
| યુએઈ | 550 ટન | દુબઈ ગોલ્ડ એન્ડ કોમોડિટી એક્સચેન્જ | અગ્રેસર |
| સ્વિટ્ઝરલેન્ડ | 400 ટન | Zurich Refinery Hub | નિયંત્રણ આધારિત |
💠 શું થશે આ બેઠક પછી?
આ 4 નવેમ્બરની બેઠક બાદ નીચેની ત્રણ બાબતો નક્કી થઈ શકે છે:
- IIBX પર બેંક પાર્ટિસિપેશન ફરજિયાત બનાવવું
- ગોલ્ડ-સિલ્વર ટ્રેડ માટે એક નવી ડિજિટલ પોલિસી જાહેર કરવી
- ભાવ નિયંત્રણ માટે રિઝર્વ આધારિત રેગ્યુલેટરી સિસ્ટમ લાવવી
જો આવું થાય તો ભારત આગામી પાંચ વર્ષમાં Global Bullion Trading Map પર સશક્ત સ્થાન મેળવે એવી આશા છે.
🪙 સમાપ્તી વિચાર
ભારત માટે સોનું માત્ર રોકાણ નથી, તે પરંપરા છે, વિશ્વાસ છે અને આર્થિક બળનો સ્તંભ છે.
આથી, જો કેન્દ્ર સરકાર આ બેઠકમાં યોગ્ય નીતિ લાવે, તો ભારત વિશ્વના bullion trade માં નેતૃત્વ મેળવી શકે છે.
🔖 નોંધ:
આ લેખમાં આપવામાં આવેલી માહિતી જાહેર સ્ત્રોતો, નાણા મંત્રાલયના સૂચનો અને ફાઇનાન્સ નિષ્ણાતોના વિશ્લેષણ પર આધારિત છે. રોકાણ કરતા પહેલા તમારી વ્યક્તિગત ફાઇનાન્સ સલાહ અવશ્ય લો.
