દિવાળી એટલે આનંદ, પ્રેમ અને શુભેચ્છાનો તહેવાર. લોકો પોતાના પરિવારજનો, મિત્રોને શુભેચ્છા પાઠવે છે, ગિફ્ટ મોકલે છે અને સોશ્યલ મીડિયા તથા WhatsApp મારફતે શુભેચ્છા સંદેશાઓ ફોરવર્ડ કરે છે.
પરંતુ શું તમે જાણો છો કે — એક ખોટો મેસેજ, ફોટો અથવા વીડિયો મોકલવો તમારી ખુશી દુઃખમાં ફેરવી શકે છે?
દિવાળી દરમ્યાન WhatsApp પર અનેક પ્રકારના મેસેજ, મીમ્સ, વિડિઓઝ અને ફોટાઓ ફરતા હોય છે. તેમાંના કેટલાક અશ્લીલ, રાજકીય કે ધાર્મિક રીતે વિવાદાસ્પદ હોઈ શકે છે.
જો તમે અજાણતા પણ એવો કન્ટેન્ટ ફોરવર્ડ કરો છો, તો તમારી સામે IT Act 2000, POCSO Act, અથવા Indian Penal Code (IPC) હેઠળ કાયદાકીય કાર્યવાહી થઈ શકે છે.
⚖️ કાયદા મુજબ કયા મેસેજ મોકલવા ગુનો ગણાય છે?
નીચેની કોષ્ટકમાં જુઓ કે કયા પ્રકારના કન્ટેન્ટ માટે કયા કાયદા હેઠળ કાર્યવાહી થઈ શકે છે:
| પ્રકાર | ઉદાહરણ | લાગુ પડતો કાયદો | શક્ય સજા |
|---|---|---|---|
| અશ્લીલ ફોટો/વિડિયો | એડલ્ટ અથવા ન્યૂડ કન્ટેન્ટ | IT Act, Section 67 | 3 વર્ષ સુધી જેલ અથવા ₹5 લાખ સુધીનો દંડ |
| બાળ અશ્લીલતા | બાળકોના અશ્લીલ ફોટા/વિડિઓ | POCSO Act | 5 થી 7 વર્ષ સુધી જેલ |
| ધાર્મિક વિવાદાસ્પદ મેસેજ | ધર્મ વિરુદ્ધ પોસ્ટ/જોક | IPC Section 295A | 3 વર્ષ સુધી જેલ |
| દેશદ્રોહી કન્ટેન્ટ | રાષ્ટ્ર વિરુદ્ધ પોસ્ટ | IPC Section 124A | 7 વર્ષ સુધી જેલ |
| ખોટી માહિતી ફેલાવવી | ફેક ન્યૂઝ, અફવા | IT Act 2008 | 3 વર્ષ સુધી જેલ |
🔍 ઉદાહરણરૂપ કેસો
1️⃣ દિલ્હી – 2023: એક યુવાને ગ્રુપમાં ધાર્મિક જોક ફોરવર્ડ કર્યો, અન્ય સભ્યે ફરિયાદ કરી — પોલીસે IT Act Section 67 હેઠળ કેસ દાખલ કર્યો.
2️⃣ સુરત – 2024: એક વેપારીએ દિવાળી પર એડલ્ટ મીમ મોકલી. ગ્રુપ એડમિનને પણ જવાબદાર ઠેરવીને દંડ થયો.
3️⃣ લખનઉ – 2022: “ભારત વિરુદ્ધ” ટિપ્પણી ધરાવતો મેસેજ ફોરવર્ડ કરનાર વ્યક્તિને દેશદ્રોહી પ્રવૃત્તિ હેઠળ ધરપકડ કરવામાં આવી.
💬 ગ્રુપ એડમિન માટે ખાસ નિયમો
WhatsApp ગ્રુપના એડમિનને પણ કાયદાકીય રીતે જવાબદાર ગણવામાં આવે છે જો ગ્રુપમાં કોઈ અશ્લીલ, હિંસક કે ધાર્મિક રીતે વિવાદાસ્પદ કન્ટેન્ટ શેર થાય.
🔸 એડમિનની ફરજ:
- નિયમો નક્કી કરવો કે શું શેર થઈ શકે છે
- વિવાદાસ્પદ પોસ્ટ તરત કાઢી નાખવી
- ગુનેગાર સભ્યને ગ્રુપમાંથી દૂર કરવો
- જરૂર પડે તો પોલીસમાં રિપોર્ટ કરવો
🧠 નિષ્ણાતની સલાહ
સાઈબર કાયદા નિષ્ણાત એડવોકેટ નિલેશ જોષી જણાવે છે:
“લોકો ઘણીવાર મજાકમાં કે અજાણતા એવા મેસેજ ફોરવર્ડ કરે છે, જે કાયદા હેઠળ ગંભીર ગુનો ગણાય છે. જો તમે ફોરવર્ડ બટન દબાવો છો, તો તેની જવાબદારી તમારી બને છે. તમે કહે નહીં શકો કે ‘હું તો ફક્ત ફોરવર્ડ કર્યું.’”
📱 WhatsApp દ્વારા અપાયેલ માર્ગદર્શન
WhatsApp સમયાંતરે પોતાના યૂઝર્સને સાવચેત રહેવા કહે છે. 2025માં WhatsApp એ નવું AI આધારિત ફેક ન્યૂઝ ડિટેક્શન સિસ્ટમ લોન્ચ કર્યું છે, જે શંકાસ્પદ કન્ટેન્ટ શેર કરનારા એકાઉન્ટને ટેમ્પરેરી બ્લોક કરી શકે છે.
🔸 WhatsApp કહે છે:
- “Think Before You Share”
- “Don’t Forward Hate, Forward Facts”
- “Respect Others’ Privacy”
📊 આંકડાકીય વિશ્લેષણ (India WhatsApp Usage 2024)
| માપદંડ | આંકડો |
|---|---|
| ભારતમાં કુલ WhatsApp યૂઝર | 580 મિલિયન |
| દરરોજ ફોરવર્ડ થનારા મેસેજ | 1.2 અબજ |
| કાયદાકીય કેસ નોંધાયેલા (2024) | 13,000+ |
| IT Act હેઠળ ધરપકડ થયેલ | 2,800+ લોકો |
આ આંકડા Cyber Crime Bureau of India ના રિપોર્ટ પરથી લેવામાં આવ્યા છે.
🔔 દિવાળી દરમ્યાન સુરક્ષિત રહેવા માટેના ટિપ્સ
- ✅ કોઈ પણ મેસેજ ફોરવર્ડ કરતા પહેલાં બે વાર વિચારો
- 🚫 એડલ્ટ અથવા વિવાદાસ્પદ ફોટા/વીડિઓ શેર ન કરો
- ⚠️ ફેક ન્યૂઝ ચેક કરવા માટે Google Reverse Image અથવા Fact Check સાઇટનો ઉપયોગ કરો
- 👮 જો કોઈ ગુનાહિત કન્ટેન્ટ મળે તો સાઈબર સેલમાં રિપોર્ટ કરો
- 📵 અજાણ્યા ગ્રુપમાં જોડાવાથી બચો
🧾 સમાપન
દિવાળી આનંદ અને પ્રકાશનો તહેવાર છે — અંધકાર ફેલાવવાનો નહીં!
તમારા મેસેજ, ફોટા અને પોસ્ટ્સ પણ પ્રકાશ જેવી હોવી જોઈએ — જે પ્રેમ, શાંતિ અને એકતા ફેલાવે.
યાદ રાખો —
👉 “WhatsApp પર ‘ફોરવર્ડ’ દબાવતાં પહેલાં ‘સંવેદનશીલતા’ વિચારવી જરૂરી છે.”
જો તમે ખોટો કન્ટેન્ટ મોકલો છો, તો કાયદો કહે છે —
“Ignorance of law is not an excuse.”
અથાર્ત, અજાણતા પણ ગુનો ગુનો જ ગણાય છે.
📘 અંતિમ નોંધ:
આ લેખમાં આપેલી માહિતી વિવિધ વિશ્વસનીય સૂત્રો અને સાયબર કાયદા નિષ્ણાતોના આધારે તૈયાર કરવામાં આવી છે.
📍 આ માહિતીનો હેતુ માત્ર જાગૃતિ ફેલાવવાનો છે.
